DAROWIZNY W NAJBLIŻSZEJ RODZINIE. CO ROBIĆ, ŻEBY NIE ZAPŁACIĆ PODATKU?

Po pierwsze, kogo właściwie należy uznać za „najbliższą rodzinę”? Zgodnie z ustawą o podatku od spadków i darowizn, zwolnione z podatku są darowizny dokonane na rzecz małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwa, ojczyma i macochy. Osoby te określa się często zbiorczo mianem „grupy zerowej”. Warto podkreślić, że grupa ta jest węższa od „grupy I” zdefiniowanej w ustawie – do grupy zerowej nie zalicza się bowiem zięcia, synowej oraz teściów.

Po drugie, warto podkreślić, że skorzystanie ze zwolnienia dla grupy zerowej może wymagać spełnienia dodatkowych obowiązków formalnych, które potrafią nastręczyć podatnikom trudności. O tym, czy obowiązki te wystąpią, będzie decydowała wartość darowizny. Możliwe są tutaj dwa scenariusze.

Co zrobić, aby skorzystać ze zwolnienia dla najbliższej rodziny? Dwa scenariusze.

Scenariusz pierwszy jest bardzo przystępny. Jeśli kwota darowizny – lub wartość darowanej rzeczy, na przykład samochodu – nie przekracza progu 36 120 zł, aby skorzystać ze zwolnienia, nie trzeba robić nic.

Należy jednak zaznaczyć, że ustalając, czy dana darowizna przekroczyła ten próg, trzeba powiększyć wartość tej darowizny o wartość wszystkich innych darowizn otrzymanych od tego samego darczyńcy w danym roku oraz w pięciu poprzednich latach. Dopiero po zsumowaniu wartości tych wszystkich darowizn należy sprawdzić, czy przekroczony został ustawowy próg.

A zatem, jeśli co roku – dajmy na to 1 stycznia – będziemy otrzymywać od tego samego darczyńcy po 10 000 złotych, to w czwartym roku przekroczymy ustawowy próg. Przy czwartej darowiźnie przeniesiemy się zatem do drugiego scenariusza, czyli scenariusza, w którym – aby skorzystać ze zwolnienia – trzeba podjąć pewne konkretne działania.

Gdy kwota darowizny lub łączna wartość darowizn z ostatnich lat przekroczy 36 120 złotych, wówczas, aby skorzystać ze zwolnienia, obdarowany będzie musiał zgłosić otrzymaną darowiznę do urzędu skarbowego na formularzu SD-Z2. Musi to zrobić w terminie sześciu miesięcy od otrzymania darowizny.

Obdarowany powinien złożyć formularz w urzędzie właściwym według swojego miejsca zamieszkania, chyba że przedmiotem darowizny jest nieruchomość – wówczas właściwość urzędu ustala się na podstawie miejsca położenia nieruchomości. Formularz można złożyć elektronicznie pod tym linkiem.

Termin sześciu miesięcy może wydawać się bardzo długi, jednak nasze doświadczenie pokazuje, że ten długi termin bywa zwodniczy i wprowadza podatników w nadmierne rozluźnienie, co nierzadko skutkuje ostatecznie uchybieniem terminu. Rekomendujemy zatem, aby nie odkładać zgłoszenia na ostatnią chwilę i dokonać go raczej szybciej niż później.

Poza obowiązkiem zgłoszenia, osoba, która otrzymała darowiznę pieniężną, ma również obowiązek udokumentować otrzymanie tej darowizny. Dokumentem, który najczęściej umożliwia realizację tego celu, jest potwierdzenie przelewu. Warto złożyć je do urzędu skarbowego razem ze zgłoszeniem SD-Z2 – w przeciwnym razie istnieje duża szansa, że organ podatkowy w późniejszym terminie i tak wezwie nas, aby dostarczyć ten dokument.

Najczęstsze pytania

W teorii, kwestia opodatkowania darowizn od najbliższej rodziny wydaje się zatem całkiem prosta – jeśli nie przekroczymy limitu, nie musimy robić nic, a przekroczenie go skutkuje koniecznością zgłoszenia darowizny i odpowiedniego jej udokumentowania. W praktyce, w kontekście darowizn od najbliższej rodziny pojawia się jednak wiele wątpliwości. Postaramy się omówić te najpowszechniejsze.

Jak zgłosić darowiznę z majątku wspólnego?

Bardzo często zdarza się tak, że darowizna dla dziecka dokonywana jest z majątku wspólnego rodziców. Wyobraźmy sobie młodego studenta – Jurka, który otrzymał w darowiźnie od rodziców kawalerkę w centrum Krakowa. Kawalerka wchodziła wcześniej w skład majątku wspólnego rodziców Jurka.

Nie jest całkowicie jasne, jaki jest najbardziej poprawny sposób zgłoszenia takiej darowizny. Na kanwie analizy dostępnych interpretacji i orzeczeń, uważamy, że będzie on zależał od tego, kto został wskazany jako darczyńca w umowie darowizny.

Jeśli stroną umowy jest tylko jeden z rodziców – na przykład mama Jurka – wówczas w naszej ocenie należy złożyć tylko jedno zgłoszenie SD-Z2 z pełną kwotą darowizny, wskazując mamę jako darczyńcę. Jeśli w umowie jako darczyńców wskazano oboje rodziców – mamę i tatę Jurka – wówczas należy złożyć dwa oddzielne zgłoszenia SD-Z2, po jednym dla każdego z rodziców. W każdym zgłoszeniu należy wykazać połowę kwoty darowizny.

Jak zgłosić darowiznę do majątku wspólnego?

A teraz odwróćmy role. Wyobraźmy sobie, że w tym przypadku obdarowanym jest Karol. Karol ma żonę – Karolinę. Małżonkowie są objęci wspólnością majątkową. Karol zawarł ze swoim starszym bratem umowę darowizny. Brat Karola zdecydował się przekazać Karolowi w drodze darowizny sto tysięcy złotych. Jakie będą konsekwencje po stronie Karola i Karoliny?

Warto na wstępie zaznaczyć, że zgodnie z Kodeksem rodzinnym i opiekuńczym, darowizny zasilają majątek osobisty każdego z małżonków, chyba że darczyńca postanowił inaczej. A zatem, jeśli umowa zostanie zawarta wyłącznie między braćmi, darowizna zasili majątek osobisty Karola, a nie majątek wspólny Karola i Karoliny. W konsekwencji, Karol zgłosi ją w pełnej wysokości na formularzu SD-Z2, a jego żona Karolina nie będzie musiała nic zgłaszać.

Co jednak jeśli w umowie darowizny darczyńca postanowi, że darowizna zasili majątek wspólny Karola i Karoliny? Okazuje się, że w takiej sytuacji oboje małżonków powinno zgłosić darowiznę – uwaga – w pełnej wysokości, wskazując jednocześnie, że wielkość nabywanego udziału w darowiźnie to jedna druga.

Warto przy okazji tego przykładu odnotować jeszcze jedną bardzo ważną rzecz. Część darowizny przypadająca na Karola będzie zwolniona z podatku, gdyż otrzymał on ją od brata – a więc osoby z najbliższej rodziny. Jednak część Karoliny nie będzie zwolniona z podatku, gdyż szwagier nie został zaliczony przez ustawodawcę do grupy zerowej. Karolina zapłaci zatem podatek od swojej części darowizny. W konsekwencji, nie będzie ona składała zgłoszenia SD-Z2, ale zeznanie SD-3. Termin złożenia tego zeznania jest krótszy niż w przypadku SD-Z2 i wynosi miesiąc.

Czy darowizna w gotówce może skorzystać ze zwolnienia?

Wyobraźmy sobie, że pani Krystyna chce przekazać wnukowi darowiznę. Nie ma jednak konta w banku, a oszczędności gromadziła wyłącznie w gotówce. W tej formie chce również przekazać darowiznę na rzecz wnuka. Wnuk, natychmiast po otrzymaniu środków, planuje wpłacić je na swoje konto bankowe. Potwierdzenie wpłaty przedstawi w urzędzie jako dowód otrzymania darowizny. Czy wnuk pani Krystyny skorzysta ze zwolnienia?

Przez długi czas sądy administracyjne prezentowały przychylne stanowisko, wskazując, że taki sposób udokumentowania darowizny jest dopuszczalny i pozwala skorzystać ze zwolnienia. Wszystko zmieniło się jednak wraz z uchwałą NSA z marca 2023 roku (sygn. III FPS 3/22), w której sąd wskazał, że w powyższym scenariuszu darowizna nie skorzysta ze zwolnienia, gdyż nie można uznać jej za prawidłowo udokumentowaną. Na potwierdzeniu wpłaty brak jest bowiem danych darczyńcy.

Czy zatem pani Krystyna będzie musiała założyć konto bankowe, aby jej wnuk mógł skorzystać ze zwolnienia? Niekoniecznie. W naszej ocenie, istnieją dwa sposoby, aby uniknąć konieczności zakładania konta.

Po pierwsze, Pani Krystyna może wysłać środki przekazem pocztowym. Przekaz pocztowy jest formą przelewu dokonywanego za pośrednictwem Poczty Polskiej. Nadawca zanosi gotówkę na pocztę, gdzie – po okazaniu dowodu – nadaje przekaz. Po kilku dniach środki są doręczane odbiorcy pod wskazanym adresem. Obdarowany powinien zadbać o odpowiednie udokumentowanie transakcji, na przykład poprzez uzyskanie od darczyńcy zwrotnego potwierdzenia odbioru.

Po drugie, Pani Krystyna może udać się do oddziału wybranego banku z gotówką. Tam – po okazaniu dowodu – będzie mogła zlecić przelew na konto wnuka. W potwierdzeniu przelewu będą figurowały jej dane, a zatem dokument będzie spełniał wymogi, na które zwrócił uwagę NSA w marcowej uchwale.

Czy darowizna przekazana bezpośrednio na konto sprzedawcy może skorzystać ze zwolnienia?

Warunkiem zastosowania zwolnienia dla najbliższej rodziny jest udokumentowanie otrzymania darowizny „na rachunek obdarowanego”. Przykładowo, nie jest zatem możliwe przekazanie środków bezpośrednio z konta darczyńcy na konto osoby, od której obdarowany kupuje samochód. Aby zachować prawo do zwolnienia, należy rozbić tę operację na dwie, czyli najpierw przekazać środki na konto obdarowanego, który następnie samodzielnie wpłaci je na konto sprzedawcy auta.

Wyjątkiem od tej reguły są subkonta deweloperskie. Mowa tu o kontach, które tworzy dla nas deweloper, gdy kupujemy mieszkanie. Takie konto służy do regulowania kolejnych transzy płatności. W interpretacji ogólnej z 2012 roku (nr PL/LM/834/10/BNJ/12/41), Minister Finansów wskazał, że takie subkonto deweloperskie można uznać za „rachunek obdarowanego”. Przekazanie środków bezpośrednio na takie subkonto nie powinno zatem wykluczać możliwości zastosowania zwolnienia.

Niemniej jednak, obserwując coraz ostrzejsze podejście organów podatkowych do kwestii prawidłowego dokumentowania darowizn, również w tym przypadku rekomendujemy przyjęcie ostrożnościowego nastawienia i przekazanie środków na zwykły rachunek bankowy obdarowanego, który następnie samodzielnie przeleje środki na subkonto prowadzone na jego rzecz przez dewelopera.

Czy środki przekazywane na utrzymanie studenta stanowią darowiznę?

Zgodnie z Kodeksem rodzinnym i opiekuńczym, rodzice są obowiązani dokonywać świadczeń alimentacyjnych na rzecz dziecka – również pełnoletniego – które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie.

Takie bieżące świadczenia na rzecz studiującego dziecka stanowią zatem realizację ustawowego obowiązku i nie mogą zostać uznane za darowizny. Nie wystąpi zatem obowiązek zgłaszania ich na formularzu SD-Z2.