12 marca 2022 r. w Dzienniku Ustaw opublikowano specustawę dotyczącą pomocy obywatelom Ukrainy. W ustawie uregulowano wiele kluczowych kwestii, takich jak legalizacja pobytu, nadanie numeru PESEL, możliwość podjęcia pracy, dostęp do opieki zdrowotnej, etc. Dokument wprowadza również preferencje podatkowe dla podatników wspierających Ukrainę. Nowe rozwiązania będą obowiązywać z mocą wsteczną od 24 lutego 2022 r.
W wyniku rosyjskiej napaści na Ukrainę momentalnie pojawiło się ogromne zapotrzebowanie na pomoc finansową i rzeczową – zarówno w Ukrainie, jak i na terenie państw, do których skierowały się osoby uciekające przed wojną. Na szczęście, te ogromne potrzeby spotkały się z równie ogromnym odzewem. Pomoc dla Ukraińców płynie szerokim strumieniem w najróżniejszej formie – pieniężnej, rzeczowej, a także w formie nieodpłatnych świadczeń. Aby pomoc ta mogła być jeszcze bardziej efektywna, „ustawa z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa” [dalej jako „ustawa pomocowa”] wprowadza szereg preferencji podatkowych.
Darowizny na rzecz podmiotów prowadzących działalność charytatywną – stan dotychczasowy
Jedną z najbardziej powszechnych i przystępnych form pomocy jest przekazanie określonej sumy pieniędzy na rachunek organizacji, która świadczy pomoc charytatywną.
Warto w tym miejscu przypomnieć, że zarówno osoby fizyczne, jak i osoby prawne mogą odliczyć od podstawy opodatkowania kwotę darowizn przekazanych organizacjom pozarządowym prowadzącym działalność pożytku publicznego, zmniejszając tym samym swoje zobowiązanie podatkowe. Kwota maksymalnego odliczenia jest jednak ograniczona. W wypadku osób fizycznych nie może ono przekroczyć 6%, natomiast w wypadku osób prawnych – 10% dochodu podlegającego opodatkowaniu.
Aby darczyńca mógł skorzystać z odliczenia, obdarowana organizacja nie musi mieć formalnego statusu „organizacji pożytku publicznego”. Wystarczy, że prowadzi ona działalność pożytku publicznego w rozumieniu art. 4 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. Z odliczenia mogą skorzystać również darczyńcy przekazujący środki na rzecz analogicznych podmiotów z innych krajów Unii Europejskiej oraz EOG. Niestety, z uwagi na fakt, że Ukraina nie należy ani do UE, ani EOG, nie można odliczyć od dochodu darowizn przekazanych podmiotom ukraińskim.
Warto w tym miejscu przypomnieć, że gdy przekazujemy darowiznę w formie pieniężnej należy zadbać o udokumentowanie jej dowodem wpłaty na rachunek bankowy obdarowanego podmiotu.
Z odliczenia mogą również skorzystać podatnicy przekazujący organizacjom pozarządowym darowizny w formie rzeczowej. Kwotą przysługującego odliczenia jest wówczas wartość rynkowa przekazywanych przedmiotów. Jeśli chcemy przekazać artykuły spożywcze, higieniczne lub np. nowy sprzęt elektroniczny, warto jest zatem zachować paragon lub fakturę (określenie kwoty przysługującego odliczenia może być nieco bardziej skomplikowane w wypadku przekazywania dóbr używanych). Jeśli okoliczności na to pozwalają, warto również uzyskać od obdarowanego potwierdzenie, że darowizna niepieniężna faktycznie została przez niego otrzymana.
Zgodnie z art. 17 ust. 1 pkt 4 ustawy CIT, podmiot zajmujący się działalnością charytatywną nie płaci podatku od otrzymanej darowizny, jeśli przeznaczy ją na cele statutowe takie jak działalność naukowa, ochrona środowiska, wspieranie inicjatyw społecznych czy dobroczynność. W konsekwencji, obdarowana przez nas organizacja pozarządowa nie będzie musiała płacić podatku od naszej darowizny.
Darowizny na rzecz podmiotów prowadzących działalność charytatywną – nowe rozwiązania
W ustawie pomocowej zawarto nowe regulacje dla przedsiębiorstw (zarówno na gruncie PIT, jak i CIT), pozwalające na zaliczenie do kosztów uzyskania przychodu kosztów wytworzenia lub ceny nabycia rzeczy (a także praw) będących przedmiotem darowizn przekazanych na cele związane z przeciwdziałaniem skutkom działań wojennych na terenie Ukrainy. Warto podkreślić, że nie występuje tutaj żaden limit kwotowy. Regulacje dotyczą darowizn dokonanych od 24 lutego 2022 r. do 31 grudnia 2022 r.
Do kosztów uzyskania przychodu można zaliczyć darowizny przekazane następującym podmiotom:
- polskim i ukraińskim organizacjom prowadzącym działalność pożytku publicznego
- polskim jednostkom samorządu terytorialnego
- Rządowej Agencji Rezerw Strategicznych
- polskim i ukraińskim podmiotom wykonującym działalność leczniczą lub działalność z zakresu ratownictwa medycznego
Warto podkreślić, że regulacja ta (zawarta w art. 74 i art. 76 ustawy pomocowej) dotyczy wyłącznie darowizn w postaci rzeczy i praw.
Zgodnie z art. 76 ustawy pomocowej darowizny zaliczone do kosztów uzyskania przychodu nie będą uwzględniane przy obliczaniu straty na potrzeby tzw. podatku minimalnego.
Skutki podatkowe po stronie beneficjentów pomocy – pomoc humanitarna
Zgodnie z art. 74 ustawy pomocowej, od podatku dochodowego zwolniona jest pomoc humanitarna otrzymana przez podatników będących obywatelami Ukrainy, którzy przybyli na terytorium Polski na skutek działań wojennych.
Ustawa pomocowa nie zawiera definicji „pomocy humanitarnej”, jednak w uzasadnieniu projektu ustawy możemy znaleźć wyraźną sugestię, że pojęcie to należy rozumieć szeroko:
„Zwolnione z opodatkowania będą wszelkie świadczenia, niezależnie od ich rodzaju, a zatem pieniężne, rzeczowe oraz nieodpłatne świadczenia przekazane lub udostępniane uchodźcom. Proponujemy nie określać ich rodzajów, ze względu na spodziewaną ich dużą różnorodność, uzależnioną od sytuacji faktycznej, w jakiej znalazł się dany uchodźca. Pomocą humanitarną może być zaspokojenie podstawowych potrzeb życiowych, tj. udostępnienie lokalu mieszkalnego, zapewnienie żywności. Pomocą taką może być w konkretnym przypadku sfinansowanie leczenia, czy też opłacenie nauki, czy kursów pozwalających na zmianę kwalifikacji zawodowych. Z tych też względów proponuje się także nie określać limitu zwolnionego od opodatkowania świadczenia. Zatem na podstawie proponowanego przepisu uchodźcy nie będą zobligowani do zapłacenia podatku dochodowego od osób fizycznych od wartości pomocy humanitarnej, jaką otrzymali w Rzeczypospolitej Polskiej od indywidualnych osób, organizacji pozarządowych czy od administracji państwowej”.
Początkowo, w projekcie ustawy zawarto również nielimitowane zwolnienie w podatku od spadków i darowizn dla darowizn otrzymywanych przez obywateli Ukrainy, którzy przybyli do Polski po 24 lutego 2022 r. Ostatecznie, w toku prac legislacyjnych odstąpiono od tego pomysłu, uznając powyższe zwolnienie na gruncie podatków dochodowych za wystarczające. Darowizny otrzymane przez obywateli Ukrainy będą zatem opodatkowane na zasadach ogólnych (por. następna sekcja).
Pomoc przekazywana osobom zatrudnionym
Ze zwolnienia dla beneficjentów pomocy humanitarnej nie mogą skorzystać m.in. obywatele Ukrainy, którzy przebywali w Polsce przed 24 lutego 2022 r., np. w związku z wykonywaną w Polsce pracą. Wielu pracodawców zapragnęło jednak zapewnić obywatelom Ukrainy zatrudnionym w swojej firmie wsparcie finansowe, aby mogli oni m.in. sfinansować przyjazd swojej rodziny do Polski.
Istnieją dwa podstawowe sposoby na przekazanie osobie zatrudnionej dodatkowych środków w nagłej sytuacji:
1. Zapomoga – pracodawca ma prawo przyznać pracownikowi bezzwrotną pomoc w postaci zapomogi. Pracownik, który otrzymał zapomogę, nie zapłaci podatku, o ile suma otrzymanych zapomóg w roku podatkowym nie przekroczy 6 000 zł (jeśli zapomogi są wypłacane z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych lub podobnego, limit ten nie obowiązuje). Znane są nam stanowiska organów podatkowych, zgodnie z którymi zapomogi nie stanowią kosztów uzyskania przychodów dla pracodawcy, niemniej możliwe jest, że w obecnej sytuacji stanowisko to ulegnie zmianie.
2. Darowizna – zgodnie z orzecznictwem organów podatkowych, pracodawca ma również prawo przekazać pracownikowi darowiznę. Świadczenie to nie będzie traktowane jako przychód ze stosunku pracy o ile nie będzie miało związku z wykonywaną pracą, jej jakością czy rezultatami. Taka darowizna będzie rozliczana na zasadach ogólnych – nie będzie stanowiła kosztu uzyskania przychodu pracodawcy, nie będzie on mógł również odliczyć jej od podstawy opodatkowania.
Co do zasady, osoba obdarowana, która nie jest spokrewniona z darczyńcą, zaliczana jest do tzw. III grupy podatkowej na gruncie ustawy o podatku od spadków i darowizn. Oznacza to, że otrzymane przez nią darowizny od danego darczyńcy nie będą opodatkowane do kwoty 4 902 zł (kwota ta „zeruje się” po upływie pięciu lat). Od nadwyżki ponad tę kwotę podatnik zapłaci podatek według progresywnych stawek 12%, 16% i 20%.
0% VAT od pomocy dla Ukrainy
Zgodnie z art. 7 ust. 2 ustawy o podatku od towarów i usług, opodatkowaniu VAT podlega nieodpłatna dostawa towarów w formie darowizny, jeżeli podatnikowi przysługiwało, w całości lub w części, prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego z tytułu nabycia, importu lub wytworzenia tych towarów lub ich części składowych. Podobna zasada, zawarta w art. 8 ust. 2 pkt 2, dotyczy również nieodpłatnego świadczenia usług na cele inne niż związane z działalnością gospodarczą podatnika, przy czym fakt opodatkowania VAT tej czynności, nie jest uzależniony od przysługującego podatnikowi prawa do odliczenia VAT przy zakupie tych usług.
W związku z tym, podatnicy VAT, dokonujący nieodpłatnych dostawy i wykonujący nieodpłatne świadczenia są zobowiązani, aby odprowadzić VAT od ich wartości przy ich przekazywaniu/wykonywaniu (od ceny nabycia lub kosztu wytworzenia).
Od kilku lat w ustawie o VAT funkcjonują również przepisy szczególne, np. art. 43 ust 1 pkt 16, który wskazuje, że zwolnione z podatku są chociażby nieodpłatne dostawy produktów spożywczych przekazywane na rzecz organizacji pożytku publicznego.
Dotychczasowe zwolnienia uznano jednak za niewystarczające, a 3 marca 2022 r. w Dzienniku Ustaw pojawiło się rozporządzenie Ministra Finansów wprowadzające obniżoną, zerową stawkę podatku od towarów i usług w wypadku dostaw towarów i świadczenia usług na cele związane z pomocą ofiarom skutków działań wojennych na Ukrainie.
Niestety, zakres stosowania zerowej stawki VAT ograniczony jest do świadczeń na rzecz wąskiego grona podmiotów. Ma ona zastosowanie w wypadku dostaw towarów i świadczenia usług na rzecz:
1. Rządowej Agencji Rezerw Strategicznych
2. podmiotów leczniczych w rozumieniu art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej
3. jednostek samorządu terytorialnego (gmina, powiat, województwo).
Co więcej, aby skorzystać z zerowej stawki, konieczne jest zawarcie pisemnej umowy pomiędzy podatnikiem dostarczającym towary lub świadczącym usługi a jednym z podmiotów z powyższej listy. Z umowy tej powinno wynikać, że towary lub usługi będą wykorzystane na cele związane z pomocą ofiarom skutków działań wojennych na terytorium Ukrainy.
Rozporządzenie obowiązuje z mocą od 3 marca 2022 r., niemniej podatnicy którzy przekazywali darowizny w okresie od 24 lutego do 4 marca również mogą korzystać z ww. preferencji. Warunkiem w tym przypadku jest potwierdzenie na piśmie faktu dokonania dostawy towarów lub wykonania usługi przez podatnika, na rzecz ww. trzech kategorii podmiotów.
***
W razie jakichkolwiek pytań lub wątpliwości związanych z tematem naszego wpisu, uprzejmie prosimy o kontakt.
KONTAKT
Anna Paczuska
Partner
anna.paczuska@ptpodatki.pl
+48 22 205 22 26
Szymon Raut
Doradca podatkowy
szymon.raut@ptpodatki.pl
+48 22 205 22 16