Informujemy, że 24 maja 2024 r. Naczelny Sąd Administracyjny (NSA) wydał ważny wyrok zmieniający dotychczas przeważające podejście sądów na gruncie VAT dot. bezumownego korzystania z tzw. mediów, jak ciepło, energia elektryczna czy gaz. W wyroku (sygn. I FSK 1154/19) NSA orzekł, że opłaty naliczone za pobór medium (tu: ciepła) w sytuacji braku umowy między dostawcą a zużywającym podlegają VAT, co oznacza odejście od dotychczasowego traktowania ich jako odszkodowanie pozostające poza zakresem VAT.
Sprawa będąca przedmiotem rozprawy przed NSA dotyczyła sporu między przedsiębiorstwem ciepłowniczym a Dyrektorem Krajowej Informacji Skarbowej (DKIS) o charakter działalności związanej z dostarczaniem wytworzonego ciepła do odbiorców końcowych nieposiadających aktualnej (ważnej) umowy. Sankcyjne opłaty były naliczane w oparciu o przepisy rozporządzeń wprowadzających zasady kształtowania taryf m.in. za „nielegalny pobór” (tak prawo energetyczne definiuje pobór paliw i energii bez umowy). Spółka podkreślała, że w takiej sytuacji nalicza opłaty korzystając pomocniczo z zasad wynikających z ostatniej (zakończonej) umowy, lub z ustaleń podjętych na podstawie odrębnych porozumień. W analizowanej sprawie przedsiębiorstwo energetyczne nie ma w praktyce możliwości odcięcia dostaw ciepła do odbiorców końcowych korzystających w sposób bezumowny z mediów, gdyż bezpośrednio od wnioskodawcy ciepło jest dostarczane do przedsiębiorstwa przesyłowego/dystrybucyjnego. Odcięcie dostaw ciepła jest niemożliwe również z perspektywy prawnej oraz konsekwencji społecznych jakie by za sobą niosło.
Jak wskazał NSA, dotychczasowe stanowisko polskich organów i sądów administracyjnych, traktujące opłaty za nielegalny pobór mediów jako odszkodowania nieobjęte VAT, jest już nieaktualne. W sytuacji, gdy pomimo braku obowiązującej strony umowy dochodzi do przekazania towarów w zamian za określoną opłatę, ma miejsce odpłatna dostawa podlegająca VAT na podstawie art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy o VAT, wymagająca zaewidencjonowania transakcji w pliku JPK_VAT, a terminy jakie należy stosować dla tych czynności mogą wynikać z ostatniej umowy, z dodatkowych porozumień albo z regulaminów podłączenia do sieci.
Rozstrzygnięcie NSA jest pokłosiem niedawnego wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) w sprawie C-677/21 dotyczącej podatnika (Fluvius Antwerpen) będącego osobą prawną odpowiedzialną za zarządzanie siecią dystrybucji energii elektrycznej. TSUE uznał w nim, że pobieranie od odbiorcy opłat w sytuacji, gdy dostawy odbywały się w sposób niezamierzony i w wyniku bezprawnego działania osoby trzeciej jest opodatkowane VAT m.in. z następujących powodów:
- zasada neutralności VAT, zgodnie z utrwalonym orzecznictwem, sprzeciwia się rozróżnieniu między transakcjami nielegalnymi a legalnymi, ponieważ system VAT ma obciążać konsumenta końcowego towarów i usług,
- odbiorca energii elektrycznej dostarczonej w takich okolicznościach, jakie miały miejsce w sprawie, ma prawo do rozporządzania nią jak właściciel, bowiem bezsprzecznie dochodzi do jej konsumpcji przez tegoż odbiorcę,
- dostawa energii, mimo braku formalnej umowy, odbywa się jednak w ramach działalności gospodarczej podatnika, dla której takie sytuacje stanowią naturalne ryzyko typowe dla tej branży.
Opisana zmiana podejścia dotycząca opodatkowania VAT opłat za bezumowne korzystanie (sankcyjnych) odnosi się przede wszystkim – co zrozumiałe, biorąc pod uwagę przedmiot wyrokowania TSUE – do podatników dostarczających tzw. media. Ryzyko opodatkowania jest szczególnie wysokie, jeżeli dostawy (lub częstotliwość naliczania opłat) odbywają się na warunkach wynikających z wcześniejszej umowy, obecnie już rozwiązanej (wygasłej). Niemniej argumentacja podniesiona przez TSUE, do której nawiązał w omawianym wyroku NSA, może czynić aktualnym badanie przedmiotowych opłat, pod kątem opodatkowania VAT, także w szeregu innych przypadków, włącznie z tzw. refakturowaniem.
***
Jeżeli występują lub mogą występować u Państwa podobne sytuacje, zachęcamy do kontaktu celem ich analizy pod katem przywołanego orzecznictwa.
KONTAKT
Maciej Grochulski
Partner
maciej.grochulski@ptpodatki.pl
(22) 205 22 08
Joanna Kilijańska
Partner
joanna.kilijanska@ptpodatki.pl
+48 605 514 518
Szymon Raut
Partner
szymon.raut@ptpodatki.pl
(22) 205 22 16